Karaimizm: Doktryna i historia
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły dotyczące monografii
Streszczenie
Karaimizm - monoteistyczna doktryna religijna oparta na Piśmie Świętym Starego Testamentu, jawi się jako brakujące ogniwo w dziejach kultury i religii Wschodu i Zachodu. Sięgająca korzeniami w odległą przeszłość, obecną postać przybrała w VIII wieku. Karaimizm błyskawicznie rozprzestrzenił się na Bliskim Wschodzie, w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego i dalej na wschód, pomiędzy narodami o różnym pochodzeniu etnicznym. Nawrócenia masowe i indywidualne, niekiedy spektakularne, były następstwem jego rozkwitu duchowego.
Potrzeba było represji o wyjątkowo silnym natężeniu, które rozpoczęły się w X wieku i trwały odtąd niemal bez przerwy, by spowolnić jego ekspansję, a następnie ją zatrzymać. Także słabość wewnętrzna, która ujawniała się wśród karaimów począwszy od XIII wieku, również przyczyniła się do jego upadku. W dzisiejszych czasach pozostało tylko kilka nielicznych gmin wiernych, które są ostatnim wspomnieniem bogatej przeszłości.
W Polsce karaimizm wyznają Karaimi, naród pochodzenia tureckiego, który przybył na tereny Rzeczypospolitej pod koniec XIV w. z Krymu. Dziś stanowią najmniejszą mniejszość etniczną zamieszkałą w Polsce.
Autor książki, Szymon Szyszman (1909 – 1993) urodził się w Symferopolu na Krymie, w szanowanej karaimskiej rodzinie, znanej z działalności społecznej. Później wraz z rodzicami zamieszkał na stałe w Wilnie. W 1928 r. ukończył tam gimnazjum, a w 1933 r. studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu im. Stefana Batorego. Pracował w różnych instytucjach naukowych w Wilnie i w Warszawie. W 1944 r. wyjechał na Zachód, od 1949 r. do śmierci mieszkał w Paryżu.
Szymon Szyszman poznał osobiście wspólnoty karaimskie wywodzące się z różnych kultur, poświęcił większą część swojego życia na badanie karaimizmu i dziejów jego wyznawców. Niniejsza praca jest wprowadzeniem do badań tego ruchu religijnego oraz syntezą przydatną zarówno specjalistom, jak i wszystkim czytelnikom zainteresowanym historią religii i społeczeństwa. Oprócz niniejszego studium autor opublikował liczne artykuły na temat karaimizmu.
Badania nad rękopisami z Qumran wykazały powiązania pomiędzy esseńczykami a karaimami, co wzbudziło zainteresowanie popadająca stopniowo w zapomnienie doktryną karaimską. Bogata literatura karaimska, zarówno teologiczna jak i filozoficzna, może być pomocna w zrozumieniu ideologii oraz struktury społeczeństwa znad Morza Martwego.
Bibliografia
Aaron ben Eliahu [z Nikomedii], Sefer Keter Torah, Eupatoria. 1866.
Adler B., Die Krim-Karäer in geschichtlicher, demographischer und volkskundlicher Beziebung (Redigiert und herausgegeben von W. A. Unkrig), Baessler-Archiv, 1934, 17, s. 103-133.
Adler E.N., Catalogue of Hebrew Manuscripts in the Collection of Elkan Nathan Adler, Cambridge, 1921.
Adler E.N., Karaitica, JQR, 1900, 12, s. 674-687; 1901, 13, s. 549.
Agus J.B., L'Evolution de la pensée juive des temps bibliques au début de l'ère moderne, (tłum. z jęz. ang. Cl. Mazot) Paris, 1961 [rozdz. 5: Le rejeton qaraїte, s. 169-184].
Albright W.F., Postscript, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, Supplementary Studies, 1951, 10-12, s. 58-60 [Posłowie: W.H. Brownlee, The Dead Sea Manual of Discipline, tłumaczenie i uwagi].
Artamonov M.I., Očerki drevnejšej istorii Hazar, Leningrad, 1936.
Artamonov M.I. [Ed.], Trudy Volgo-Donskoj arheologičeskoj ekspedicii, 1, MIA, 1958; 62, 2, MIA, 1959, 75; 3, MIA, 1963,109.
Auvray P., Richard Simon (1638-1712), étude bio-bibliographique avec des tehtes inédits, Paris, 1974.
Avity P. d', Les Estats, empires et principautez du monde... Paris, 1619.
Avity P. d'Description générale de l'Afrique, seconde partie du monde, Paris, 1637.
Avity P. d'Description générale de l'Afrique, Paris, 1660.
Baer Y., A History of the Jews in Christian Spain, 1., Philadelphia, 1966.
Bardtke H., Literaturbericht über Qumrân, TR, 1970, T. 35, s. 196-230; 1972, T. 37, s. 97-120, 193-219; 1974, T. 38, s. 257-291; 1974, T. 39, s. 189-221; 1975, T. 40, s. 210-226.
Bardtke H., Qumrân-Probleme im Licht einiger neuerer Veröffentlichungen, Theologische Literaturzeitung, 87 (62), kol. 813-826.
Bardtke H., Qumrân und seine Funde [od 1968 : Qumrân und seine Probleme], TR, 1963, T. 29, s. 261-292; 1964, T. 30, s. 281-315; 1968, T. 33, s. 97-119, 185-236.
Baschmakoff A., Cinquante siècles d'évolution ethnique autour de la mer Noire, Paris, 1937.
Basnage J., L'histoire et la religion des Juifs, depuis Jésus-Christ jusqu'à présent, pour servir de supplément et de continuation à 1'Histoire de Joseph, Rotterdam, 1707, T. 6.
Basnage J., La république des Hébreux, 1., Amsterdam, 1713.
Beer P., Geschichte, Lehren und Meinungen aller bestandenen und noch bestehenden religiösen Sekten der Juden und der Geheimlehre oder Cabbalah, Brünn, 1822, T. 1 - 2.
Bertholet A., Die Stellung der Israeliten und der Juden zu den Fremden, Freiburg i.B.; Leipzig, 1896.
Birnbaum Ph., Yefet ben Ali and His Influence on Biblical Exegesis, JQR, 1941-1942, T. 32, s. 51-70, 159-174, 257-271.
Bonsirven J., Les idées juives au temps de Notre Seigneur, Paris, 1933.
Bousset W., Die Religion des Judentums im späthellenistischen Zeitalter, Tübingen, 1926.
Brucker Jac., Historia critica philosophiae ab initiis Monarchiae romanae ad repugnatas usgue literas, 2. Lipsiae, 1766.
Brückner A., Różnowiercy polscy,. Warszawa, 1905.
Buddeus Joh. Fr., Historia ecclesiastica Veteris Testamenti, Halae Magderburgicae, 1778.
Buddeus Joh. Fr., Isagoge historico-theologica ad theologiam unversam singulasque ejus partes, Lipsiae, 1727.
Burchard Chr., Bibliographie zu den Handschriften vom Toten Meer, Berlin, 1959.
Burchard Chr., Bibliographie zu den Handschriften vom Toten Meer, II (nr 1557-4459). Berlin, 1965.
Buxtort Joh. senior., Lexicon chaldaicum, talmudicum et rabbinicum, Basilcae, 1640.
Buxtort Joh. senior., Synagoga judaica, de Judaerum fide, ritibus, ceremoniis, tam publicis & sacris, quam privatis, in domestica vivendi ratione, Basileae, 1680.
Buxtort Joh. senior., [Ed.]. Liber Cosri. Basileae, 1660.
Cappelus L., Critica sacra, sive de variis quae in sacris Veteris Testamenti libris occurrunt lectionibus libri sex.... Lutetiae Parisiorum, 1650.
Carmignac J., Un Qumrânien converti au christianisme: 1'auteur des Odes de Salomon, W : H. Bardtke. [Ed.], Qumrân-Probleme, Vorträge des Leipziger Symposions über Qumrân-Probleme vom 9. bis 14. Oktober 1961. Berlin, 1963, s. 75-108. [Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Schriften der Sektion für Altertumswissenschafft, 42.]
Carmignac J., Guilbert P., Les textes de Qumrân traduits et annotés, Paris, 1961 T. I.
Carmignac J., Cothenet E., Lignée H., Les textes de Qumrân traduits et annotés, Paris, 1963. T. II.
Caro J., Geschichte der Juden in Lemberg, Kraków, 1894.
Čepurina P., Jel'âševič B., Karaimskie bračnye dogovory „šetary“, ITOIAE, 1937, 1.
Čepurina P. Ja., Ornamentnoe šitë Kryma, Moskva; Leningrad, 1938.
Chwolson D., Achtzehn hebräische Grabschriften aus der Krim, ein Beitrag zur biblischen Chronologie, semitischen Paläographie und alten Ethnographie, MAISP, VII seria, T. IX, 7, 1865.
Chwolson D., Beiträge zur Entwicklungsgeschichte des Judentums von ca. 400 v. Chr. bis ca. 1000 n. Chr., Leipzig, 1910.
Chwolson D., Corpus inscriptionum hebraicarum, enthaltend Grabschriften aus der Krim und andere Grab- und Inschriften in alter hebraïscher Quadratschrift, sowie auch Schriftproben aus Handschriften vom IX. - XV. Jahrhundert, gesammelt und erläutert... St. Petersburg, 1882.
Chwolson D., Das letzte Passamahl Christi und der Tag seines Todes. Leipzig, 1908.
Cohen M.A., Anan ben David and Karaite Origins, JQR, 1977-1978, T. 68, s. 129-145, 224-234.
Danon A., Documents Relating to the History of the Karaites in European Turkey, edited and translated..., JQR, nowa seria, 1926-1927, T. 17, s. 165-198, 239-322.
Danon A., The Karaites in European Turkey. Contributions to Their History Based Chiefly on Unpublished Documents, JQR, nowa seria, 1924-1925, T. 15, s. 285-360.
Danon A., Notice sur la littérature gréco-caraïte, REJ, 1912, T. 64, s. 147-151.
Delitzsch F., 's hiim, Ahron ben Elia's aus Nikomedien des Karäers System der Religions-Philosophie... nebst einem dazu gehörigen einleitenden Tractat des Karäers Kaleb Abba Afendopolo zum ersten Mal herausgegeben... Leipzig, 1841.
Démidoff A. de, Voyage dans la Russie méridionale et la Crimée, par la Hongrie, la Valachie et la Moldavie, exécuté en 1837... Paris, 1841 (2-gie wydanie: 1854).
Demidov I., Solomon Samojlovič Krym, PN, 11.09.1936, 5649, s. 2.
Drusius I., Responsio ad Serarium De tribus sectis Judaeorum, Franequerae, 1605.
Dubnow S.M., Istoriâ evreev v Evrope ot načala ih poseleniâ do konca XVIII veka, T. 1., Riga, 1936.
Dunlop D.M., The History of the Jewish Khazars, Princeton, 1954.
Dupont-Sommer A., Aperçus préliminaires sur les manuscripts de la mer Morte, Paris, 1950.
Dupont-Sommer A.Les Ecrits esséniens découverts près de la mer Morte, Paris, 1960.
Dupont-Sommer A.Nouveaux aperçus sur les manuscrits de la mer Morte, Paris, 1953.
Dvornik Fr., Les légendes de Constantin et de Méthode vues de Byzance, Prague, 1933.
Eisenrnenger Jo., Andr. Entdecktes Judenthum, I. Theil. S.l., 1700.
Elâševic B.S., I. I. Kazas, biografičeskij očerk, Eupatoria, 1918.
Ermak B., Žiznj ego – podvig, Evpatorijskaâ zdravnica, l8.06.1969, 116, s.3.
Filonenko V.I., Atalar Sozy, karaimskije poslovicy i pogovorki, ITOIAE, 1929, T .3, s. 1-16.
Filonenko V.I.,Materialy po izučeniu karaimskoj narodnoj poezii – poslovicy i pogovorki, Izvestiâ Krymskogo pedagogičeskogo instituta, 1930, T. 3, s. 1-14.
Firkovič (Firkowicz) A., Sefer Avne-Zikaron, sbornik nadgrobnyh evrejskih nadpisej na krymskom poluostrove. Vilna, 1872.
Fischel W.J., Jews in the Economic and Political Life of Medieval Islam, London, 1937. [Royal Asiatic Society Monographs, 22].
Fürst J., Geschichte des Karäerthums, eine kurze Darstellung seiner Entwicklung, Lehre und Literatur mit den dazugehörigen Quellennachweisen, Leipzig, 1862-1869, T. 3.
Geiger A., Sadducäer und Pharisäer, Jüdische Zeitschrift für Wissenschaft und Leben, 1863, T. 2, s. 11-54.
Geiger A., Urschrift und Übersetzungen der Bibel in ihrer Abhängigkeit von der innern Entwicklung des Judenthums, Breslau, 1857.
Geiger L., [Ed.] Abraham Geiger, Leben und Lebenswerk, Berlin, 1910.
Geoltrain P., Le traité de la Vie contemplative de Philon d'Alexandrie. Introduction, traduction et notes, Semitica, Paris, 1960, T. 10.
Gini C.-I., I Caraimi di Polonia e Lituania, Genus, 1936, T. 2, s. 1-56.
Gini C.-I., Inchiesta demografico-antropologico-sanitaria sui Caraimi di Polonia e Lituania, Genus, 1937, T. 2, s. 236-237.
Glas Iakova. Vilna, 1910, T.1-2.
Goehlert J.V., Die Karaiten und Mennoniten in Galizien, SBW, 1861 (1862), 38, Jahrgang, s. 596-603.
Goitein S.D., Jews and Arabs: Their Contacts Through the Ages, New York, 1964.
Goitein S.D., Letters of Medieval Jewish Traders, translated from the Arabic with introductions and notes... Princeton University Press, 1973.
Goitein S.D., A Mediterranean Society. T. 1, Economic foundations; T. 2, The community. University of Califomia Press, 1967-1971.
Goitein S.D., The Social Services of the Jewish Community as Reflected in the Cairo Geniza Records, Jewish social studies, 1964, T. 26, s. 3-22, 67-86.
Goodwin Th., Moses et Aaron seu civiles & ecclesiastici ritus antiquorum Hebraeorum... Bremae, 1685.
Gotje J.V., Hazarskaâ kultura, Novyj Vostok, Baku, 1925, T. 8-9, s. 277-294.
Grégoire, Abbé H.-B., Histoire des sectes religieuses, Paris, 1828, T. 3.
Grigorjev V. V., Rossiâ i Aziâ, St. Petersburg, 1876.
Grzegorzewski J., Ein türk-tatarischer Dialekt in Galizien, Vokalharmonie in den entlehnten Wörtern der karaitischen Sprache in Halicz, SBW, 1902-3, T. 146, s. 1-80.
Guillet de Saint-George G., Lacédémone ancienne et nouvelle, Paris, 1676, T. 2.
Gumilev L. N., Otkrytije Hazarii, istoriko-geografičeskij etiud, Moskva, 1966. [Patrz prace S. Szyszmana]
Haarbrücker. Th. [przekł.], Abu-'1-Fath Muhâmmad asch-Schahrastâni's Religionspartheien und Philosophen-Schulen, Halle, 1850, T.2.
Harkavy A., Altjüdische Denkmäler aus der Krim, mitgetheilt von Abraham Firkowitsch (1839-1872) und geprüft von..., MAISP, ser. 7, 1877, T. 24, 1.
Harkavy A., Anan, der Stiffter der karäischen Secte, Jahrbuch für jüdische Geschichte und Literatur, Berlin, 1899, T. 2., s. 107-122.
Harkavy A., Anan, osnovatel’ sekty karaimov, 760-770 g. po R. X, Voshod grudzień 1900, s. 64-79.
Harkavy A., Aus den ältesten karäischen Gesetzbüchern (von Anan, Beniamin Nehawendi und Daniel Kummissi), Studien und Mittheilungen aus der Kaiserlichen oeffentlichen Bibliothek zu St. Petersburg, St. Petersburg, 1903, T. 8.
Harkavy A., Bolgary i Bolgariâ v evrejskoj literature, Russkij evrej, 1882, T. 4, s. 1615-1616.
Harkavy A., Istoričeskie očerki karaimstva, fasc. 1. St. Peterburg, 1897 (skrót w Voshod, 1896, 1897).
Harkavy A., Izvestiâ karaima Abu-Jusufa Jakuba al'-Kirkisani ob ewrejskih sektah, Zapiski Vostočnago otdeleniâ Imperatorskago russkago arheologičeskago obščestva, 1894, T. 8, s. 247-321; Dopolnenie..., 1896, T. 9, s. X.
Harkavy A., Ob arabskom originale drevnejšago srednevekovago evrejskago sočineniâ po religioznoj filosofii, najdennom v Imperatorskoj publičnoj biblioteke, Voshod, wrzesień 1898, s. 32-45.
Harkavy A., Očerki istorii karaimstva, Voshod, maj-czerwiec 1896, s. 111-129; luty 1897, s. 87-108; maj 1897, s. 112-131; luty 1898, s. 3-24; luty 1900, s. 71-96.
Harkavy A., Opisanie samaritânskih rukopisej hraniaščihsâ v Imperatorskoj publičnoj biblioteke, St.-Peterburg, 1875.
Harkavy A., Strack H.L., Catalog der hebraïschen (sic!) Bibelhandschriften der Kaiserlichen öffentlichen Bibliothek in St. Petersburg, St. Petersburg; Leipzig, 1875.
Harnack A., Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrhunderten, T. 1., Leipzig, 1906.
Hottinger Joh. H., Thesaurus philologicus seu clavis Scripturae, Tiguri, 1659.
Huldricus Joh. Jac., Historia Jeschuae Nazareni... Lugduni Batavorum, 1705.
Ikenius C., Antiquitates hebraicae, secundum triplicem Judaeorum statum, ecclesiasticum, politicum et oeconomicum breviter delineatae, Bremae, 1741.
Jaubert A., La date de la Cène, calendrier biblique et liturgie chrétienne, Paris, 1957.
Jongeling B., A Classified Bibliography of the Finds in the Desert of Judah, 1958-1969, Leiden, 1971.
Jovet J., L'histoire des religions de tous les royaumes du monde, revue, corrigée, augmenté, & mise dans un meilleur ordre,T. 2. Paris, 1710.
Kahle P., Der hebräische Bibeltext seit Franz Delitzsch, Stuttgart, 1961 [Franz Delitzsch-Vorlesungen, 1958]
Kahle P., Die Kairoer Genisa, Berlin, 1962. [Patrz prace S. Szyszmana.]
Kahle P., Masoreten des Ostens, Leipzig, 1913.
Kahle P., Masoreten des Westen, Stuttgart, 1927-1930, t. 2.
Kahle P., A Treatise on the Oldest Manuscripts of the Bible, New York, 1950.
Kefeli Ja. O., Noč’ na 20 dekabrâ, w: Port Artur, vospominaniâ učastnikov, New York, 1955, s. 363-383.
Keppen P., Krymskij sbornik, o drevnostiach ûžnago berega Kryma i gor tavričeskih. Sankt Peterburg, 1837.
Kokenaj B., Stosunki agrarne Karaimów na Krymie, MK, T. II, zesz. I, 1929, s. 32-36.
Kokizov Ju. D., Karaimskij kalendar’ na 2200 let s 4001 po 6200 god po karaimskomu latoisčisleniû ili s 241 po 2400 god po Roždestvo Christovo, St. Peterburg, 1911,
Kokizov Ju. D., Sorok četyre nagrobnyh pamiatnika s karaimskago kladbišča v Čufut-Kale, St. Peterburg, 1910.
Kokovcov P.K., Evrejsko-hazarskaâ perepiska v X veke, Leningrad, 1932.
Kowalski T., Karaimi, Świat i życie, 4. Lwów; Warszawa, b.r., s. 1036-1037.
Kowalski T., Karaimische Texte im Dialekt von Trok,. Kraków, 1929.
Kowalski T., Najpilniejsze zadania karaimoznawstwa, MK, 1936, zesz. 11, (1935-1936), s. 12-23.
Kowalski T., Turecka monografâ o Karaimach krymskich, MK, 1929, T. II, zesz. 2, s. 1-8.
Kowalski T., Zu den türkischen Monatsnamen. I: Die Monatsnamen bei den Karaimen, Archiv orientalni, 2, 1930, s. 3-26.
Krywko J., O ogórku trockim. Wilno, 1926.
Lagrange M.-J., La secte juive de la Nouvelle Alliance au pays de Damas, RB, 1912, T. 9, s. 213-240, 321-360.
La Guilletière, sieur de, vide Guillet de Saint-George, G.
Laskov F., Istoričeskij očerk krymsko-tatarskago zemledeliâ, ITUAK, 1895, T. 23, s. 71-117, także oddzielnie Simiferopol, 1897.
Leeven J., vide Margoliouth G. Catalogue.
Lewi-Babovic T.S., Karaimi na ziemiach południowo-ruskich w wiekach IX-XVII, MK, 1929, T. II, zesz. 2, s. 25-32.
Lewi-Babovic T.S., O stosunkach wzajemnych między Karaimami i Tatarami na Krymie, MK, 1928, T. I, zesz. 4-5, s. 25-29.
Lundius Joh., Die alten jüdischen Heiligthümer, Hamburg, 1738.
Mann J., Texts and Studies, New York, 1972, T. 1 - 2.
Margoliouth G., Catalogue of the Hebrew and Samaritan Manuscripts in the British Museum, cz. I, 1899; cz. II, 1905; cz. III, 1915; cz. IV [ J. Leeven], 1935.
Margoliouth G., Ibn al-Hiti’s Arabic Chronicle of Karaite Doctors, JQR, 1897, T. 9, s. 429-443.
Margoliouth G., An Introduction to the Liturgy of the Damascene Karaites, JQR, 1906, T. 18, s. 505-527.
Markon L., Texte und Untersuchungen aus dem Gebiete des karäischen Ehegesetzes, nach handschriftlichen Quellen der Kaiserlichen oeffentlichen Bibliothek zu St-Petenburg, t. I, zesz. 1. St-Petersburg, 1908.
Maciej z Miechowa, Tractatus de duabus Sarmatiis, Asiana et Europiana, et de contentis in eis, Augustae Vindelicorum, 1518.
Meščerskij N.A., K voprosu ob istočnikah slavânskoj knigi Enokia, Kratkie soobščeniâ Instituta narodov Azii, Moskva, 1965, T. 86, s. 72-78
Meščerskij N.A., Otryvok iz knigi „Iosippon” v „Povesti vremennyh let”, Palestinskij sbornik, 1956, T. 2 (64-65), s. 58-68.
Meyer Joh., Volumen de jejunio, Amstelaedami, 1724.
Morinus Blesensis Io., Animadversiones in censuram exercilationum eccelesiasticarum ad Pentateuchum samaritanum. S. 1, 1639.
Morinus Blesensis Io., Exercitationes ecclesiasticae in utrumque Samaritanorum Pentateuchum. Parisiis, 1631.
Munkácsi B., Karäich-tatarische Hymnen aus Polen, KS, 1909, T. 9, p. 185-210.
Namik H., Türk dünyasi, Istanbul, 1932.
Nemoy L., Karaite Anthology; Excerpts from the early literature, translated from Arabik, Aramaic and Hebrew sources with notes, New Haven, 1952. [Patrz prace S. Szyszmana.]
Nemoy L., [Ed.]. Kitab al-anwar wal-maraqib, Code of Karaite Law by Yaqub al-Qirquisani, New York, 1939-1943, t. 5.
Nemoy L., Al-Qirquisani’s Account on the Jewish Sects and Christianity, Hebrew Union College annual, 7. Cincinnati, 1930, s. 317-397.
Neubauer Ad., Aus der Petersburger Bibliothek, Beiträge und Documente zur Geschichte des Karäerthums und der karäischen Literatur. Leipzig, 1866.
Neubauer Ad., Catalogue of the Hebrew Manuscripts in the Bodleian Library and in the College Libraries of Oxford, T. 1. Oxford, 1886.
Neubauer Ad., Cowley A.E. Catalogue of the Hebrew Manuscripts in the Bodleian Library and in the College Libraries of Oxford, Oxford, 1906, T. II.
Noja S., Contribution à la bibliographie des Samaritains, Annali del' Instituto orientale di Napoli, 1973, T. 33, s. 98-113.
Obolensky V., Pamiati Salomona Samojloviča Kryma, PN, 5656, 18 września 1936, s. 3.
Obolensky V., V period Krymskago pravitel'stva, Na čužoj storone, 1924, T. 7, s. 81-110.
Pallas P.S., Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des russischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794, Leipzig, 1801, T. 1 - 2.
Paul A., Ecrits de Qumrân et sectes juives aux premiers siècles de 1'Islam. Paris, 1969.
Peringer (I.illieblad) G., Lettre à Hiob Ludolf [Epistola de karaitis Lithuaniae], w: Monatliche Unterredungen einiger guten Freunde. Leipzig, lipiec 1691, s. 572-575.
Peringer (I.illieblad) G., Lettre à l'évêque Erik Benzelius, w: C.Chr. Gjörwell. Det Swenska Biblioteket, IV. Stockholm, 1760, s. 82-85.
Peyssonnel Ch., Observations historiques et géographiques sur les peuples barbares qui ont habité les bords du Danube & du Pont-Euxin, Paris, 1765.
Pocock E., Specimen historiae Arabum, Oxoniae, 1806.
Postellus G., Linguarum duodecim characteribus differentium alphabetum, introductio, ac legendi modus longe facilimus... Parisiis, 1538.
Poznański S., Allegorische Gesetzesauslegung bei den älteren Karäern, w: Studies in Jewish Literature Issued in Honor of Professor Kaufmann Kohlet, Berlin, 1913, s. 237-259.
Poznański S., Anan et ses écrits, REJ, 1902, T. 44, s. 161-187; 1902, T. 45, s. 50-69, 176-203.
Poznański S., Babylonische Geonim im nachgaonäischen Zeitalter nach handschriftlichen und gedruckten Quellen, Berlin, 1914.
Poznański S., Geschichte der Sekten und der Halacha, w: Geiger L [Ed.]. Abraham Geiger, Leben und Lebenswerk. Berlin, 1910, s. 352-387.
Poznański S., Ibo-Hazm über jüdische Sekten, JQR, 1904, T. 16, s. 765-771.
Poznański S., Karäische Drucke und Druckereien, ZfHB, 1918, T. 21, s. 32-48, 66-83; 1920, T. 23, s. 6-68.
Poznański S., Die karäische Familie Firuz, Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judentums, 1913, T. 57, s. 44-58, 620; 1916, T. 60, s. 149-152.
Poznański S., Karäische Kopisten und Besitzer von Handschriften, ZfHB, 1916, T. 19, s. 79-122; 1917, T. 20, s. 79-83.
Poznański S., Die karäische Literatur der letzten dreissig Jahre, 1878-1908, ZfHB, 1909, T. 13, s. 310-118, 140-152, 180-381; 1910, T. 14, s. 57-61, 93-95, 112-115, 153-154.
Poznański S., The Karaite Literary Opponents of Saadiah Gaon, London, 1908.
Poznański S., Philon dans l'ancienne littérature judéo-arabe, REJ, 1905, T. 50, s. 10-31.
Poznański S. [wyd.], Zecher Caddikim, kronika historyczna karaity Mordechaja Sułtańskiego, Warszawa, 1920.
Raffet D. A. M., Voyage dans la Russie méridionale et la Crimée par la Hongrie, la Valachie & la Moldavie, exécuté en 1837, sous la direction de M. Anatole de Demidoff..., Dessiné, d'après nature et lithographié par... Paris, 1855.
Rasonyi L., Dünya tarihinde türklük, Ankara, 1942.
Rassovsky D. A., K voprosu o proishoždenij Codex Cumanicus, AIK, 1929, T. 3, s. 193-214.
Rassovsky D. A., Polovcy I: Proishoždenie Polovcov, AIK, 1935, T. 7, s. 245-262.
Rassovsky D. A., Polovcy II: Razselenie Polovcov, AIK, 1936, T. 8, s. 361-182.
Rassovsky D. A., Polovcy III: Predely „polâ poloveckago”, I-IV, AIK, 1937, T. 9, s. 71-85; V-VIII, AIK, 1938, T. 10, s. 155-178.
Relandus H., Antiquitates sacrae veterum Hebraeorum... Trajecti Batavorum, 1712.
Revel E., Inquiry into the Sources of Karaite Halakah, JQR, new series, 1911-1912, T. 2, s. 517-544 ; 1912-1913, T. 3, s. 337-396. Ten sam tekst opublikowany osobno pod tytułem: The Karaite Halakah and Its Relation to Sadducean, Samaritan and Philonian Halakah, cz. I. Philadelphia, 1913.
Reicher M., Sur les groupes sanguins des Caraïmes de Troki et de Wilno, Anthropologie, 1932, T. 9, s. 259-267.
Rittangelius Joh. Steph., Liber Iezirah qui Abrahamo Patriarchae adscribitur... translatus et notis illustratus... Amstelodami, 1642.
Rohrer J., Bemerkungen auf einer Reise von der türkischen Gränze über die Bukowina durch Ost- und Westgalizien, Schlezien und Mähren nach Wien, Wien, 1804.
Rossi G. de, Bibliotheca judaica antichristiana qua editi et inediti Judaeorum adversus christianam religionem libri recensentur, Parmae, 1800.
Sacchi P., Analisi quantitative della tradizione medievale del testo ebraico della Bibbia seconde le collazioni del De Rossi, OA, 1973, T. 12, s. 1-14.
Sacchi P., Per un'edizione critica del testo dell'Antico Testamento, QA, 1970, T. 9, s. 221-233.
Sacchi P., Rassegna di studi di storia del testo del Vecchio Testamento ebraico, Rivista di storia e letteratura religiosa, 1966, T. 2, s. 257-324.
Silvestre de Sacy A.-I., Chrestomathie arabe, ou extraits de divers écrivains arabes, tant en prose qu'en vers, avec une traduction française et des notes, Paris, 1826, T. 3.
Sanuto L., Geografia... distinta in XII libri... Vinegia, 1588.
Şapşal S., Kırım karay Türkleri, Türk Yılı, İstanbul, 1928. [nadbitka]
Szapszał, S., Sprawozdanie: Evliya Çelebi seyahatnam esi, Yedinci cild, MK, 1931, T. II, zesz. 3-4, s. 63-67.
Szapszał, S., Karaimi w służbie u chanów krymskich, MK, 1929, T. II, zesz. 1, s. 5-22.
Szapszał, S., Słów kilka o książętach karaimskich Czelebi i ich działalności oświatowej, MK, 1936, zesz. 11 (1935-1936), s. 8-11.
Szapszał, S., Uzupełnienia i wyjaśnienia, MK, 1933, T. II, zesz. 3-4, , s. 1-11.
Scaliger J., Elenchus Trihaeresii, Nicolai Serarii ejus in ipsum Scaligerum animadversiones confutatae, Franekerae, 1605.
Schechter S., Documents of Jewish Sectaries, t. I, Fragments of a Zadokite Work; t. II, Fragments of the Book of the Commandments by Anan. Cambridge, 1910.
Schreiber-Łuczyński W., Badania nad antropologią dzieci chrześcijańskich, żydowskich i karaimskich w Galicji. Warszawa, 1910.
Schreiber-Łuczyński W.,Zur Antropologie der Karaimkinder Galiziens, Archiv für Anthropologie, 1910, T. 9, zesz. 1-2.
Schudt Joli. Jac., Compendium historiae judaicae. Francofurti, 1700.
Schudt Joli. Jac., Jüdische Merckwürdigkeiten... Franckfurt, 1715-1718, T. 4
Schupart Jo. G., Secta karraeorum, dissertationibus aliquot historico-philologicis sic adumbrata, ut e codicibus manuscriptis ut plurimum ortus, progressus ac dogmata ejusdem praecipua eruta compareant, studio... Jenae, 1521.
Schürer E., Geschichte des jüdischen Volkes im Zeitaalter Jesu Christi, Leipzig, 1901.
Seetzen U. J., Reisen durch Syrien, Palästina, Phönicien, die Transjordan-Länder, Arabia Petraea und Unter-Aegypten, (Herausgegeben und commentiert von... Fr. Kruse.), Berlin, 1854 T. 1.
Seldenus J., Uxor ebraica, seu de nuptiis et divortiis ex jure civili, id est divino & talmudico, veterum Ebraeorum, libri tres, Francofurti ad Oderam, 1673.
Serarius N., Trihaeresium, seu de celeberrimis tribus, apud Iudaeos, Pharisaeorum, Sadducaeorum et Essenorum sectis, Moguntiae, 1604.
Shaked S., A Tentative Bibliography of Geniza Documents, Paris; La Haye, 1964.
Simirenko L. P., Krymskoe promyšlennoje sadovodstvo, Moskva, 1912.
Simon Marcel, Le judaïsme berbère dans l'Afrique ancienne, w:Recherches d'histoire judéo-chrétiennee, Paris; La Haye, 1962, s. 30-87.
Simon R., Histoire critique du Vieux Testament, Rotterdam, 1685.
Simon R., Lettres choisies... (Nowe wydanie M. Bruzen’a La Martinière.), Amsterdam, 1730, 4 tomy.
Simon R., Leon de Modene, rabin de Venise, Cérémonies et coustumes qui s'observent aujourd'huy parmi les Juifs (Traduited de l’italien... Avec un Supplément touchant les Sectes des Caraїtes & des Samaritains de nostre temps, par Don Recarcd Sçimeon), Paris, 1674.
Skalkovskij A., Hronologičeskoe obozrenie istorii Novorossijskago kraâ 1730-1823, Odessa, 1836-1838, T. 2.
Slouschz N., Etude sur l'histoire des Juifs au Maroc, AM, 1906, T. 6, s. 1-167.
Slouschz N., Etude sur 1'histoire des Juifs et du judaїsme au Maroc, AM, 1905, T. 4, s. 345-411.
Slouschz N., Hébraeo-Phéniciens et Judéo-Berbères, introduction à 1'histoire des Juifs et du judaїsme en Afrique, AM, 1908, T. 14, s. 1-473.
Slouschz N., Un voyage d'études juives en Afrique, Paris, 1909, [Mémoirs présentés par divers savants à l’Academie des inscriptions et belles lettres, t. XII, cz. 2.]
Smirnov V. D., Krymskoe Hanstvo pod verhovenstvom Otomanskoj Porty do načala XVIII veka, St. Petersburg, 1887.
Smirnov V. D., Krymskoje Hanstvo pod verhovenstvom Otomanskoj porty v XVIII stoletii, Odessa, 1889.
Smirnov V. D., Wstęp do Firkovič Z., Sbornik starinnyh gramot i uzakonenij Rossijskoj Imperii kasatelno prav i sostoâniâ russko-poddannyh karaimov, St. Petesburg, 1890.
Smirnov V. D., Tatarsko-hanskie ârlyki, ITUAK, 54, 1917, s. 4-5.
Sokolov M. N., Fragment „Knigi zakonov” Anana ha-Nasi, Izvestiâ Akademii nauk SSSR, ser. 7, 1928, 3, s. 243-253.
Sokolov M. N., Otčet o komandirovkah i ekspediciâh Akademii nauk v 1926 g., s. 144-145.
Starkova K. B., Rukopisi kollekcij Firkoviča Gosudarstvennoj publičnoj Biblioteki im. M. E. Saltykova-Ščedrina, Pismennyje pamiatniki Vostoka, Istoričesko-filologičeskie issledovaniâ. Ježegodnik, 1970, Moskva, 1974, s. 165-192.
Steinmann J., Richard Simon et les origines de l'exégèse biblique, Paris, 1960.
Steinschneider M., Die arabische Literatur der Juden, Frankfurt a. M., 1902.
Steinschneider M., Catalog der hebräischen Handschriften in der Stadtbibliothek zu Hamburg und der sich anschliessenden in anderen Sprachen, Hamburg, 1878.
Steinschneider M., Catalogus codicum hebraeorum Bibliothecae Academiae lugdunobatavae, Lugduni Batavorum, 1858.
Steinschneider M., Die hebraeischen Uebersetzungen des Mittelalters und die Juden als Dolmetscher, Berlin, 1893.
Steinschneider M., Vorlesutigen über die Kunde hebräischer Handschriften, deren Sammlungen und Verzeichnisse, Leipzig, 1897.
Sulimirski F., Chlebowski. Br., Walewski Wł., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1902, 15 tomów.
Sułtański M., patrz prace Poznanski S.
Sumarokov P., Dosugi krymskago sudji, Sanktpeterburg, 1803-1805, t. 2.
Syrokomla-Kondratowicz Wł., Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna, Wilno, 1857.
Szapszał S., patrz Şapşal S.
Szyszman A., Pieśń epicka o poruczniku Tapsaszarze, MK, 1939, zesz. 12 (1937-1938), s. 60-72.
Szyszman S., A., Firkowicz, faussaire de génie ou collectionneur hors pair?, Bulletin de la Société Ernest Renan, nowa seria, 1974, T. 23, s. 132-135.
Szyszman S., A propos du karaïsme et des textes de la mer Morte, VT, 1952, T. 2, s. 343-348.
Szyszman S., A propos du récent livre de M. H.-E. Del Medico, Revue de Qumrân, 1, 1958, s. 135-138.
Szyszman S., Ascèse et pauvreté dans la doctrine karaïte, Akten des XVIII internationalen Soziologenkongresses, Nürnberg, 10, bis 17, September 1958, 2. Meisenheim am Glan, bez daty, s. 352-360, ten sam tekst opublikowany w Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte, 1955, T. 9, s. 373-380.
Szyszman S., Aus dem Nachlass mongolisch-litauischer Beziehungen, w: Beiträge zur Alten Geschichte und deren Nachleben, Berlin, 1970, T. 2. s. 248-250. [Festschrift für Franz Altheim zum 6.10, 1968].
Szyszman S., Caraismo, Enciclopedia de la Biblia, Barcelona, 1963, T. 2. s. 127-132. Ten sam artykuł tłum. na jęz. włoski: Caraismo, Enciclopedia della Biblia, Torino, 1969, T. 2, col. 124-128.
Szyszman S., Centenaire de la mort de Firkowicz, Supplements to Vetus Testamentum, 1975, T. 28, s. 196-216.
Szyszman S., Communauté karaïte d'Istamboul, VT, 1956, T. 6, s. 309-315.
Szyszman S., Découverte de la Khazarie, Annales ESC, 1970, s. 818-824.
Szyszman S., Esdras - Maїtre des sadocites, Proceedings of the twenty-seventh International Congress of orientalists, Ann Arbor, Michigan 13th-19th August 1967, Wiesbaden, 1971, s. 152-154.
Szyszman S., La famille des massorètes karaïtes Ben Asher et le Codex Alepensis, RB, 1966 (1967), T. 73, s. 531-551,
Szyszman S., Gustaf Peringers Mission bei den Karäern, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 1952, T. 102, s. 215-228.
Szyszman S., Les inscriptions funéraires découvertes par Abraham Firkowicz, Journal asiatique, 1975, T. 263, s. 231-264.
Szyszman S., Die Karäer in Ost-Mitteleuropa, Zeitschrift für Ostforschung, 1957, T. 6, s. 24-54.
Szyszman S., Les karaïtes égyptiens et leur trésor, Le monde copte, 1979, T. 6, s. 37-43.
Szyszman S., Les Khazars, problèmes et controverses, RHR, 1957, T. 152, s. 174-221.
Szyszman S., Le nom d 'Ozäir (Coran IX, 30) et ses interprétations, Comptes rendus du GLECS, 1967, T. 11, s. 147-153.
Szyszman S., Note sur la structure sociale des karaïtes dans les pays arabes. Studium przedstawione podczas XVI. Międzynarodowego Kongresu Instytutu Socjologii (Bonn, 19-26.09.1954 r.). Po kongresie materiałów nie opublikowano. Pozostało kilka odbitek sprzed korekty, niekiedy są one cytowane w literaturze. Tłumaczenie na język arabski Hassana Zaza zostało opublikowane w artykule Al-Machriq, 1958, T. 52, s. 747-752.
Na tym samym kongresie przedstawiono inne studium La Communaute de la Nouvelle Alliance et le karaïsme, które również nie ukazało się w jakiejakolwiek formie, lecz było kilkakrotnie cytowane.
Szyszman S., Où la conversion du roi khazar Bulan a-t-elle eu lieu? w: Hommages à André Dupont-Sommer. Paris, 1971, s. 523-538.
Szyszman S., Le roi Bulan et le problème de la conversion des Khazars, Ephemerides theologicae lovanienses, 1957, T. 33, s. 68-76.
Szyszman S., Stulecie karaimskiego Zarządu duchownego w Trokach, Teki historyczne, 1956-7, T. 8, s. 70-74.
Szyszman S., Sur la Geniza du Caire, VT, 1953, T. 3, s. 411-413.
Szyszman S., Les troups hongroises au service d'Andronic Comnene, Akten des XL internationalen Byzantinisten-Kongresses 1958. Munchen, 1960, s. 599-603.
Szyszman S., Une source auxiliare importante pour les études qumrniennes: les collections Firkowicz. w: M. Delcor [red.] Qumrân, sa piété, sa théologie et son milieu, Louvain, 1978, s. 61-73. [Bibliotheca Ephemeridum theologicarum lovaniensium, 46.]
Szyszman S., Une visite au Caire, VT, 1954, T. 4, s. 201-205.
Szyszman S., Zamek najeziorny w Trokach i jego obrońcy, Pamiętnik wileński, London, 1972, s. 381-395.
Recenzje:
Szyszman S., Kahle P. Der hebräiche Bibeltext seit Franz Delitzsch, Stuttgart, 1961; tenże, Die Kairoer Genisa, Berlin, 1962, VT, 1967, T. 17, s. 248-251.
Szyszman S., Mann J. Texts and Studies. New York, 1972, T. 2. Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic and Roman Period, 1974, T. 4, s. 216-220.
Szyszman S., Nemoy L. Karaite Anthotogy, New Haven, 1952, VT, 1955, T. 5, s. 328-335.
Szyszman S., Vernadsky G. The Origins of Russia, Oxford, 1959; tenże: Essai sur les origines russes, Paris, 1959, RHR, 1962, T. 161, s. 81-84.
Szyszman S., Wieder N. The Judean Scrolls and Karaism. London, 1962, RHR, 1965, T. 168, s. 62-74.
Talko-Hryncewicz, Karaimi v. Karaici litewscy, zarys antropologo-etnologiczny, Kraków, 1904.
Tamani G., II caraismo nella cultura europea del Seicento e del Settecento, Annali di Ca' Foscari, serie orientale, 8, 1977, p. 1-19.
Tamani G., A. Firkovic, archeologo bibliofilo e scrittore caraita, SP, 1976, T. 23, s. 337-349.
Tamani G., Lo scalo attuale degli studi sul caraismo, Annali della facolta di lettere e filosofia dell'Universita di Padova. 1977, T. 2, s. 325-345.
Tamani G., Gli studi caraiti in Italia, SP, 1976, T. 23, s. 74-86.
Togan A. Z. V., Ibn Fadlan's Reisebericht, Leipzig, 1939 [Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, 24, 3.]
Trigland J., Diatribe de secta karaeorum quae enarratur; & illustris Jos. Scaligeri de iis opinio vindicatur. Delphis, 1703.
Troki Isaac de, patrz Wagenseil Joh. Chr.
Vajda G., Deux commentaires karaïtes sur l'Ecclesiaste, Leyde, 1971.
Vajda G., Etudes sur Qirqisani, REJ, 1941/5. T. 106, s. 85-123; 1946/7, T. 107, s. 52-98; 1948, T. 108, s. 63-91; 1961, T. 120, s. 211-257; 1963, T. 122, s. 7-74.
Vinaver M., Naše pravitelstvo (krymskije vospominaniâ 1918-1919 g.g.), Paris, 1928.
Vyrubova (Taneeva) A., Stranicy iz moej žizni. SL, 1923.
Wagenseil, Jon. Chr., Hofnung der Erlösung Israelis... Nürnberg und Altdorf, 1707.
Wagenseil, Jon. Chr., Tela ignea Satanae... Altdorfi Noricorum, 1681. [zawiera: Isaac, filius Abrahami. Liber Munimen fidei, 480 stron]
Wieder N., The Doctrine of the Two Messiahs Among the Karaites, JJS, 1955, T. 6, s. 14-25.
Wieder N., The Judean Scrolls and Karaism, London, 1962. RHR, 1965, T. 168 [patrz prace S. Szyszmana.]
Wieder N., The Qumrân Sectaries and the Karaites, JQR, 1956-1957, T. 47, s. 97-113, 269-292.
Wieder N., „Sanctuary” as Metaphor for Scripture, JJS, 1957, T. 18, s. 165-175.
Wieder N., Three Terms for „Tradition”, JQR, 1958, T. 49, s. 108-121.
Wieder N., The Dead Sea Scrolls Type of Biblical Exegesis Among the Karaites. w: Altmann A. [wyd.] Between East and West, essays dedicated to the memory of Bela Horovitz, London, 1958, s. 75-106.
Wolfius Joh. Chr. [wyd.] Notitia Karaeorum (accedit in calce Jacobi Triglandii Dissertatio de karaeis), Hamburgi; Lipsiae, 1714.
Wrangell L. de, Visages de Crimée, Paris, 1939.
Wreschner L., Samaritanische Traditionen mitgeteilt und nach ihrer geschichtlichen entwickelung untersucht, Berlin, 1888.
Yarmolinski A., The Khazars, A Bibliography, Bulletin of the New YorkPublic Library, 42, wrzesień 1938, s. 695-710 ; 63, maj 1959, s. 237-241.
Zajączkowski A., Związki językowe połowiecko-słowiańskie, Wrocław, 1949.
Zajączkowski A., Życie i działalność b.p. A. Firkowicza (1785-1874), MK, 1925,T. 1, zesz. 2, s. 11-19.
Zamorowicz B., Historya miasta Lwowa, królestw Galicyi i Lodomeryi stolicy, Lwów, 1835.
Zamorowicz B., Opera quibus res gestae urbis Leopolis iilustrantur (edidit C. Heck), Leopoli, 1899.
Zotenberg H., Catalogue des manuscrits hébreux et samaritains de la Bibliothèque Impériale, Paris, 1866.
Zubrzycki D., Kronika miasta Lwowa, Lwów, 1844.