W dniach 19-21 września 2003 roku w Warszawie, z inicjatywy Związku Karaimów Polskich i Karaimskiego Związku Religijnego w RP, przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, odbyły się po raz pierwszy Dni Karaimskie – Karaj Kiuńlari. Istotną częścią Dni było seminarium Dziedzictwo narodu karaimskiego we współczesnej Europie, które miało miejsce 19 i 20 września. Jego dwa główne cele to przedstawienie referatów naukowych przez karaimoznawców prowadzących badania w różnych krajach oraz przedstawienie sprawozdań i komunikatów członków i działaczy istniejących wspólnot karaimskich.

Pierwszy dzień obrad poświęcony był współczesnym badaniom nad językiem, muzyką, kulturą, tożsamością, archiwami, karaimskimi zbiorami muzealnymi, życiem społecznym i działalnością wybitnych przedstawicieli tej społeczności. Następnego dnia przedstawiono referaty z dziedziny religioznawstwa, o życiu codziennym społeczności karaimskich w Polsce, Litwie, Rosji, Ukrainie i Francji, w okresie od końca wieku XIX po wiek XXI. Mówiono o zabytkach, kulturze oraz przyszłości tego małego narodu, rozproszonego po całym świecie.

Lata międzywojenne to dla społeczności karaimskiej w Polsce i na Litwie okres szczególnego rozkwitu kultury i literatury. Natomiast w całym Imperium Rosyjskim społeczność karaimska miała możliwości rozwoju jedynie do roku 1914. Lata 20-te i 30-te XX wieku w Rosji i na Ukrainie były czasem niszczenia świątyń i bibliotek, palenia księgozbiorów, pozbawiania ludzi ich tożsamości, domów a nawet życia, emigracji, głównie do Francji. Okres po II wojnie światowej nie sprzyjał pielęgnowaniu kultury ani kultywowaniu religii zarówno w Polsce, jak i na Litwie. Dopiero lata 90-te pozwoliły na odnowę życia społecznego i religijnego, pobudziły chęć poszukiwania utraconej wiedzy o życiu społecznym, historii i religii Karaimów. W tym okresie wzrosło również zainteresowanie ludzi nauki tą mniejszością narodową i religijną. Znalazło to odzwierciedlenie w prezentowanych referatach.

Przedstawione prace nie są jednorodne. Szereg z nich cechuje wysoki poziom naukowy, część stanowią prace biograficzne, ukazujące trudne losy przedstawicieli społeczności karaimskiej, inne ukazują chlubne karty historii. Są też prace, w których pasjonaci-amatorzy próbują usystematyzować swą wiedzę o obyczajach i kulturze, zarejestrować zanikający świat przodków. Niestety, rygory redakcyjne zmusiły nas do dokonania skrótów w niektórych nadesłanych artykułach. Jednakże zabiegów redakcyjnych staraliśmy się dokonać tak, by nie wpływać na stylistykę, treść i wymowę tekstów, niezależnie od kontrowersyjności poglądów autorów, nawet wtedy, gdy zdaniem redaktorów wypowiadali oni gołosłowne lub wręcz sprzeczne z faktami sądy i przedstawiali jawnie złe etymologie. W tym zakresie odpowiedzialność za przedstawione treści spoczywa na autorach, a czytelnik musi dokonać własnej oceny. Dotyczy to zwłaszcza wciąż spornego zagadnienia wyboru nazwy własnej: Karaim czy też Karaj, kwestii pochodzenia etnicznego, tożsamości religijnej, stosunku do judaizmu oraz obecności rzeczywistych lub domniemanych pozostałości kultury przedmonoteistycznej. Ujednoliciliśmy natomiast termin hacham ~ hachan – ten drugi może odnosić się wyłącznie do godności Seraji Chana Szapszała od 1928 roku w Polsce i na Litwie.

Niniejsza publikacja obejmuje dwie wersje językowe 21 referatów przedstawionych na seminarium. Przyjęliśmy zasadę, że referaty polskojęzyczne zamieszczamy po polsku oraz w przekładzie na język rosyjski, zaś rosyjskojęzyczne – po rosyjsku i w przekładzie na polski. Dwa referaty przedstawione po angielsku (Tapani Harviainen i Henryk Jankowski) publikujemy w wersji angielskiej i w tłumaczeniu na język polski. Podajemy też krótkie streszczenia w języku angielskim wszystkich prezentowanych referatów. Ponieważ nie wszyscy autorzy nadesłali streszczenia, niektóre z nich opracowali redaktorzy.

Społeczność karaimska, szczycąca się wielowiekową i bogatą tradycją religijną, literacką i językową, jest wciąż mało znana. Przedstawione tu wystąpienia seminaryjne podejmują próbę utrwalenia tej wyjątkowej i szczytnej spuścizny narodowej Karaimów, co wydaje się szczególnie ważne również dla kulturowego dziedzictwa innych narodów we współczesnym świecie.

Mariola Abkowicz i Henryk Jankowski